Stasiak Stanisław (1889–1982), rolnik, spółdzielca, działacz ruchu ludowego.
Ur. 26 IV we wsi Wielgolas (pow. lubartowski) w wielodzietnej rodzinie chłopskiej, był synem Leonarda (zm. 1941), właściciela dziewięciomorgowego gospodarstwa we wsi Góry (pow. puławski), i Marianny z Piechów (zm. 1941). Braćmi S-a byli: Franciszek (zm. 1927), członek PSL «Wyzwolenie», Bolesław, działacz Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW) RP «Wici», PSL «Wyzwolenie» i Stronnictwa Ludowego (SL), który zginął w obozie koncentracyjnym w Majdanku, oraz Jan, członek Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL).
S. ukończył czteroklasową szkołę powszechną. W r. 1908 we wsi Zabłocie (pow. puławski) przyczynił się do powstania Koła Młodzieży «Światło», które organizowało odczyty i pogadanki (m.in. Ireny Kosmowskiej i Władysławy Weychert, później Jana Hempla), prowadziło kursy dla analfabetów, urządzało przedstawienia teatralne i wybudowało pierwszy w powiecie dom ludowy. W r. 1909 odbył pięciomiesięczny kurs szkoły rolniczo-ogrodniczej w Sokołówku, gdzie zetknął się z «zaraniarzami» oraz radykalnymi działaczkami społecznymi, m.in. Jadwigą Dziubińską i Stefanią Sempołowską. Powołany w r. 1911 do armii rosyjskiej, odbywał służbę w Lublinie jako ogrodnik w szpitalu wojskowym; w środowisku młodzieży robotniczej poznał wtedy Bolesława Bieruta i Józefa Dominkę. W r. 1914, pozostając w szeregach armii rosyjskiej, pracował w oddziale Lubelskiego Tow. Abstynentów «Przyszłość» zajmując się kolportażem prasy, m.in. „Zarania”.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej, na przełomie l. 1914 i 1915, został S. aresztowany z liczną grupą lubelskich działaczy niepodległościowych; więziony był kolejno w Lublinie na zamku, w Moskwie i Smoleńsku. Oskarżony o przynależność do polskiej organizacji zbrojnej, po kilku miesiącach śledztwa wyrokiem sądu wojennego w Smoleńsku został skazany, jako żołnierz, na dożywotnią zsyłkę do miejscowości Znamionki w gub. irkuckiej na Syberii. W r. 1917, po obaleniu caratu, przyjechał do Moskwy, gdzie prawdopodobnie do listopada t.r. pracował w fabryce broni Michelsona. W r. 1918 przez Kijów przedostał się do kraju, wraz z m.in. Józefem Niećką. Wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej i w listopadzie t.r. brał udział w rozbrajaniu Austriaków; następnie został mianowany komendantem Milicji Ludowej w Markuszewie (pow. puławski). W l. 1919–23 był członkiem PSL «Wyzwolenie». W l. 1919–35 pracował jako kierownik spółdzielni spożywców w Woli Przybysławskiej, potem był członkiem Zarządu Okręgowego i kierownikiem spółdzielni w Puławach, prezesem spółdzielni budowlano-mieszkaniowej tamże oraz sprzedawcą w spółdzielni wojskowej i pracownikiem Oddziału «Społem» w Chełmie. W r. 1929 uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu. W l. 1934–9 był sekretarzem Koła Stow. byłych Więźniów Politycznych w Lublinie. W r. 1935 kupił dziewięciohektarowe gospodarstwo rolne w Olszowcu (pow. puławski).
W czasie drugiej wojny światowej S. współtworzył BCh w pow. puławskim; w jego domu znajdowała się kwatera oddziałów partyzanckich. W r. 1944 sprzedał gospodarstwo. T.r. był współorganizatorem pierwszego zjazdu ZMW RP «Wici» oraz pierwszego Kongresu SL w Lublinie; związał się z prokomunistyczną grupą Władysława Kowalskiego. Od 18 IX t.r. był członkiem Tymczasowego Zarządu Głównego i Rady Naczelnej SL; dn. 31 XII został z ramienia SL posłem do Krajowej Rady Narodowej. W l. 1947–9 był zastępcą przewodniczącego Głównej Komisji Kontroli SL. Zwalczał PSL, krytykował «burżuazyjną» przeszłość ruchu ludowego i przyczynił się do czystek wśród działaczy SL. W l. 1947–52 był posłem na Sejm z okręgu nr 42 – Bielsko (od r. 1951 Bielsko-Biała); zasiadał w Komisji Spółdzielczości, Aprowizacji i Handlu. W r. 1948 opublikował artykuł Młodzież chłopska i robotnicza w jednym szeregu. Wspomnienia działacza ludowego z okresu współpracy z Prezydentem Bierutem („Dzien. Lud.” nr 233). Po powstaniu ZSL należał do jego Rady Naczelnej (29 XI 1949 – 1956) i był przewodniczącym Głównej Komisji Kontroli (1949–53). W l. 1953–5 pracował w Komisji Specjalnej do walki ze spekulacją i nadużyciami, akceptując stosowane wówczas metody niszczenia handlu i gospodarki chłopskiej. Zmarł 20 XI 1982 w Warszawie, został pochowany 26 XI na cmentarzu Komunalnym na Powązkach. Był odznaczony Orderem Sztandaru Pracy II kl. oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
S. był żonaty z Różą Owsiak, z którą miał syna Ludomira (30 X 1919 – 5 X 2001), członka naczelnych władz SL (1945–6, 1948–9) i ZSL (1949–69), posła na Sejm PRL (1952–89), sekretarza Rady Państwa PRL (1969–80), rzecznika ograniczenia działalności ZSL.
Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, W. 1989; – Giza, Władze stronnictw lud., s. 635, 680–1; – Adamowicz Z., Józef Niećko (1891–1953). Zarys życia i działalności, „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” 1998 nr 30; Niećko J., Chłopi Kalinowszczyzny, „Wici” 1947 nr 10; – Dominko J., Z minionych lat. Wspomnienia działacza spółdzielczego z okresu pracy na terenie Lublina, Legnica 1945; – „Życie Warszawy” 1982 nr 266 (nekrolog); – AAN: Arch. Bieruta, sygn. 254/II–1; Kartoteka Personalna Naczelnego Komitetu Wykonawczego (NKW) PSL w W.: sygn. 7194.
Bibliogr. dot. Ludomira Stasiaka: Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Makieta, W. 1989; – Giza, Władze stronnictw lud., s. 635, 680–1; – Buczek R., Na przełomie dziejów. Polskie Stronnictwo Ludowe w latach 1945–1947, Toronto 1983; Jarecka-Kimlowska S., Związek Młodzieży Wiejskiej «Wici» 1944–1948, W. 1972; Kasperek J., Konspiracyjny ruch ludowy na Lubelszczyźnie 1939–1944, W. 1988 s. 465; Mieczkowski A., Geneza i działalność polityczna Stronnictwa Ludowego 1944–1948, W. 1987; Turkowski R., Walka o zachowanie tożsamości politycznej w szeregach ZSL (1944–1962), „Roczniki Dziej. Ruchu Lud.” 2000 nr 31; – Kartoteka Personalna NKW PSL w W.: sygn. 2083.
Janusz Gmitruk